Nazwa firmy to nie tylko oznaczenie ułatwiające jej identyfikację. To także marka, która pełni istotną rolę nie tylko w relacjach rynkowych, ale także w kształtowaniu zaufania konsumentów i partnerów biznesowych. Zgodnie z kodeksem cywilnym, firma jest jednym z elementów tożsamości prawnej przedsiębiorcy. Z tych też powodów nazwa firmy posiada wartość, która jest chroniona przepisami prawa.
Czym jest firma?
Zgodnie z kodeksem cywilnym, firma jest nazwą, pod którą przedsiębiorca wykonuje swoją działalność gospodarczą. Należy odróżnić firmę przedsiębiorcy od samego przedsiębiorstwa. Firma ma za zadanie identyfikować podmiot prowadzący działalność gospodarczą, czyli przedsiębiorcę. Przedsiębiorstwo to zaś zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej.
Firma nie może być identyczna lub myląco podobna do już istniejącej firmy działającej w podobnym obszarze. Firma nie może też wprowadzać w błąd co do tożsamości przedsiębiorcy.
Czym jest prawo do firmy?
Prawo do firmy jest prawem przedsiębiorcy do funkcjonowania w obrocie gospodarczym pod określoną firmą.
Prawo do firmy powstaje z chwilą rejestracji przedsiębiorcy w odpowiednim rejestrze lub nawet wcześniej z chwilą użycia firmy po raz pierwszy w obrocie gospodarczym, niezależnie od tego, czy przedsiębiorca i firma są uwidocznieni w odpowiednim rejestrze. W przypadku, gdy firma została już zarejestrowana, a inny przedsiębiorca zdecyduje się na użycie tej samej lub podobnej nazwy, właściciel oryginalnej firmy może wystąpić z określonymi roszczeniami.
Kiedy prawo do firmy jest naruszone?
Do stwierdzenia naruszenia prawa do firmy wystarczy, że podmiot nieuprawniony używa czy rejestruje chociażby część nazwy naszej firmy, jeżeli ta część ma charakter dostatecznie wyróżniający i będzie wprowadzać w błąd klientów.
Naruszenie prawa do firmy może polegać na przywłaszczeniu firmy innego przedsiębiorcy, działaniu pod tą firmą, podszywaniu się pod firmę, a więc na zabieraniu klientów danego przedsiębiorcy i dążenia do wyeliminowania go z rynku.
Tytułem zobrazowania, jak daleko sięga ochrona prawa do firmy posłużyć może przykład,
w którym sprawca wytwarza naszywki (oznaczenia na towarach) zawierające firmę innego przedsiębiorcy w celu ich komercyjnego wykorzystania, w sytuacji gdy naszywki te nie zostały jeszcze nałożone na towar i wprowadzone do obrotu. Już w takiej sytuacji możliwe jest żądanie zniszczenia naszywek w ramach usunięcia skutków naruszenia. Taką decyzję podjął Sąd Najwyższy w nadal aktualnym wyroku z 29 listopada1984 r. (sygn. I CR 357/84), w którym nakazał usunięcie naszywek zawierających nazwę „Wrangler” nie tylko ze spodni znajdujących się w magazynie pozwanego, lecz także z tych, które zostały przekazane dystrybutorom.
Zakres ochrony prawa do firmy
Już w sytuacji zagrożenia prawa do naszej firmy możemy wystąpić z żądaniem zaniechania działania zagrażającego prawu do firmy. Jeżeli prawo do firmy zostanie naruszone, przepisy prawa przewidują szereg możliwych roszczeń, na które możemy się zdecydować:
- zaniechanie działania naruszającego prawo do firmy;
- usunięcie skutków naruszenia, czyli np. żądanie zniszczenia rzeczy zawierających oznaczenie naszej firmy;
- złożenie oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, czyli opublikowania przeprosin;
- naprawienie szkody majątkowej;
- wydanie korzyści uzyskanej w wyniku naruszenia praw do firmy;
- żądanie zadośćuczynienia.
Pierwsze z trzech roszczeń są dla nas intuicyjnie zrozumiałe. Co więcej ustawodawca wprowadził co do tych przypadków domniemanie bezprawności działań sprawcy, co powinno ułatwić ich dochodzenie.
Wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym wymaga już udowodnienia szkody związanej z działaniem sprawcy naruszenia. Szkoda ta musi być wykazana w sposób bardzo dokładny i pewny, co niejednokrotnie utrudnia jej naprawienie.
Wydanie korzyści, zgodnie z nazwą, oznacza wypłacenie nam dochodu związanego z tym, że sprawca dochód ten osiągnął z uwagi na posługiwanie się naszą firmą.
Istotnym i ciekawym zagadnieniem jest możliwość żądania zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych firmy. Dobra te oznaczają przede wszystkim naszą reputację, renomę, pozycję na rynku, które mogą być zagrożone np. poprzez opublikowanie nieprzychylnego i nieprawdziwego komentarza. Zadośćuczynienie ma zatem na celu ochronę obiektywnie rozumianych interesów firmy w związku z naruszeniem dóbr osobistych.
Ochrona znaków towarowych a ochrona prawa do firmy.
W praktyce coraz częściej pojawia się problem nakładania się na siebie dwóch reżimów – ochrony znaku towarowego oraz ochrony prawa do firmy. Dzieje się tak w sytuacji gdy w znaku towarowym, na który zostało udzielone prawo ochronne (znak towarowy został zarejestrowany), znajduje się firma przedsiębiorcy (lub jej fragment).
W takiej sytuacji sądy często stosują zasada priorytetu polegająca na przyznaniu pierwszeństwa do używania znaku towarowego osobie, która wcześniej korzystała z niego w obrocie. Zasada pierwszeństwa jest stosowana nie tylko przy użyciu cudzej firmy w znaku towarowym, ale także w przypadkach konfliktu dwóch firm.
Ocenie podlega również cel oraz sposób użycia danego oznaczenia – czy oznaczenie użyto, aby wyróżnić towar czy przedsiębiorstwo. Znak towarowy określa pochodzenie towarów, podczas gdy firma ma na celu indywidualizację przedsiębiorcy w obrocie gospodarczym. Jeżeli użycie firmy następuje dla oznaczenia towaru i odbywa się już po zarejestrowaniu znaku towarowego na rzecz innej osoby, to pierwszeństwo należy przyznać prawu ochronnego na znak towarowy. Prawo do firmy nie jest więc nieograniczone. Dodatkowo granice takiego prawa są wyznaczone przez zasięg terytorialny oraz zakres przedmiotowy faktycznej działalności przedsiębiorcy posługującego się daną firmę.
Skąd uzyskać informacje o firmie przedsiębiorcy?
Firma podlega ujawnieniu we właściwym rejestrze – Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) w zależności od formy prawnej przedsiębiorcy. Rejestracja w tych bazach danych stanowi dowód na istnienie danej firmy, gdyż rejestry są jawne. Dodatkowo rejestracja daje wstępną ochronę prawną, gdyż uniemożliwia rejestrację identycznych lub bardzo podobnych nazw w ramach tych samych rejestrów. Sąd rejestrowy czy organ rejestrowy nie mają jednak kompetencji do rozstrzygnięcia sporu, którego przedmiotem jest prawo do firmy.
Jak długo obowiązuje ochrona prawa do firmy?
Prawo do firmy wygasa z chwilą wykreślenia przedsiębiorcy z odpowiedniego rejestru, a więc wraz z ustaniem bytu prawnego przedsiębiorcy. Sam fakt zaniechania działalności lub zawieszenia działalności przez przedsiębiorcę, gdy firma nadal pozostaje wpisana do rejestru nie powoduje ustania prawa do ochrony.
Podsumowanie
Ochrona prawa do firmy jest istotnym elementem zapewniającym stabilność i pewność obrotu gospodarczego. Nieuprawnione używanie firmy przez osoby trzecie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, zarówno cywilnych, jak i gospodarczych. Przedsiębiorcy mogą skutecznie bronić swoich praw do firmy, aby uniknąć wprowadzenia w błąd klientów w obrocie gospodarczym oraz zapewnić uczciwą konkurencje w Polsce. Jedno zdarzenie sprawcze może naruszać jednocześnie prawo do firmy, dobra osobiste, nazwę przedsiębiorstwa czy prawa ochronne do znaków towarowych. Wymaga to oceny prymatu danego prawa i umożliwia skorzystanie z różnych podstaw prawnych, dlatego w takiej sytuacji sugerujemy zasięgnąć specjalistycznej porady prawnej.