Sukcesja w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ma nierozerwalny związek z dziedziczeniem. Dziedziczenie zaś dotyczy nie tylko tych uprawnionych, ale również tych pominiętych, którym przysługuje prawo do zachowku. Instytucja zachowku doczekała się w ostatnim czasie istotnych zmian, na co wpływ mają nowe przepisy o Fundacji Rodzinnej. Zmiany te przybliżymy Państwu w niniejszym wpisie.
Zachowek stanowi pewne zabezpieczenie dla najbliższych zmarłego, którzy zostaliby powołani do dziedziczenia, gdyby nie istniał testament. Zamiast otrzymać majątek spadkowy, pominiętym przysługuje roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej od spadkobierców. Suma ta zazwyczaj wynosi połowę wartości udziału, który pominięty otrzymałby, gdyby dziedziczył.
Zachowek rozłożony na raty, a nawet obniżony
Zwyczajowo instytucja zachowku wywołuje obawy u spadkobiercy, który nagle staje się zobowiązany do zapłaty niejednokrotnie znacznej sumy pieniężnej na rzecz kilku osób. Obawy te są w pełni uzasadnione. Zazwyczaj zmarły pozostawia w spadku nieruchomości lub wartościowe przedmioty, nie zaś środki pieniężne. Spadkobierca nie chce zaś sprzedawać składników majątku gromadzonych latami tylko po to, aby zadośćuczynić żądaniom uprawnionych z zachowku.
Zmiany w Kodeksie cywilnym wyszły naprzeciw spadkobiercom. Ustawodawca wprowadził rozwiązanie, zgodnie z którym sąd orzekając o obowiązku zapłaty zachowku może go rozłożyć na raty lub odroczyć termin płatności zachowku. Raty mogą zostać rozłożone maksymalnie na 5 lat.
Co ciekawe, w wyjątkowych przypadkach uwzględniając „sytuację osobistą i majątkową uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku” (zgodnie z treścią
art. 9971 § 1 Kodeks cywilnego), sąd może nawet zachowek obniżyć. Cytowany wyżej fragment pozostawia decyzję o ewentualnym obniżeniu zachowku pełnej uznaniowości sądu, niemniej jednak omawiane zmiany znacznie poprawiają sytuację spadkobiercy i wprowadzają szereg rozwiązań, które mogą być wykorzystane w procesie negocjacji z osobami uprawnionymi z zachowku.
Zachowek, a Fundacja Rodzinna
Fundacja Rodzinna stanowi rewolucyjned i długo wyczekiwane rozwiązanie pozwalające na zapewnienie sukcesji w firmie. Rodzinne firmy niejednokrotnie zgromadziły wielopokoleniowy majątek będący owocem pracy wielu członków rodziny i to właśnie Fundacja Rodzinna ma na celu zabezpieczenie tego majątku dla przyszłych pokoleń.
Zaplanowanie sukcesji może się wiązać z ustanowieniem przez właściciela firmy testamentu, w którym nie powoła do spadku wszystkich najbliższych, dziedziczących na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Pominięci nabywają wtedy prawo do zachowku, które – w przypadku powołania Fundacji Rodzinnej – posiada jednak szereg ograniczeń. Ograniczenia te dotyczą przede wszystkim sposobu wyliczenia zachowku należnego pominiętym, do którego nie zalicza się:
– funduszu założycielskiego Fundacji Rodzinnej wniesionego przed więcej, niż 10 lat od śmierci spadkodawcy (chyba że spadkodawcą jest Fundacja Rodzinna);
– funduszu założycielskiego Fundacji Rodzinnej lub mienia w związku z jej rozwiązaniem, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, gdy spadkodawca nie miał zstępnych (o ile przekazanie nie nastąpiło na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego);
– w stosunku do małżonka zmarłego – funduszu założycielskiego Fundacji Rodzinnej lub mienia w związku z jej rozwiązaniem, jeśli ich przekazanie nastąpiło przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Ograniczenie zachowku
Kolejno czynnikiem ograniczającym zachowek są wszelkie świadczenia z Fundacji Rodzinnej lub majątek wynikający z jej rozwiązania, które zostały przekazane na rzecz pominiętego. Wszelkie te świadczenia zaliczane są na należny zachowek, co niejednokrotnie może doprowadzić do wyczerpania uprawnienia do jego wypłaty. Podobnie zachowek (w przypadku zstępnego spadkodawcy) pomniejszają koszty wychowania, wykształcenia, jak i alimenty przekazane przez Fundację Rodzinną, o ile wszystkie te świadczenia przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Wskazać też należy, że ustawodawca pozwala na wyłączenie prawa do zachowku m. in w sytuacjach, gdy pominięty otrzymał od zmarłego darowiznę, zapis lub świadczenie z Fundacji Rodzinnej (ewentualnie majątek powstały z jej rozwiązania). Przekazanie świadczenia z Fundacji Rodzinnej nie w każdym wypadku pozwoli nam jednak zapomnieć o kłopotliwym pominiętym. Jeżeli świadczenie z Fundacji Rodzinnej (czy też darowizna lub zapis) jest niższa, niż zachowek, pominiętemu nadal przysługuje roszczenie o uzupełnienie zachowku.
Jak wynika z powyższego, ustawodawca wprowadził szereg rozwiązań mających chronić majątek rodzinny i respektować ustalone wcześniej zasady sukcesji w firmie. W naszej ocenie przy planowaniu sukcesji i funkcjonowaniu Fundacji Rodzinnej należy mieć na uwadze wszelkie obowiązki wynikające z instytucji zachowku, co niejednokrotnie może wymagać współpracy z prawnikiem. Co najistotniejsze, nowe zasady pozwalają po upływie 10 lat od utworzenia Fundacji Rodzinnej co do zasady wyłączyć prawo do zachowku. Już teraz zaś pojawiają się głosy, że powyższy termin jest za długi i winien być skrócony o połowę.