Wydawanie przedsiębiorcom wiążących poleceń o bliżej nieokreślonej treści, nakaz zawieszenia działalności gospodarczej oraz zakaz lub nakaz jej prowadzenia, a to wszystko w drodze natychmiast wykonalnych decyzji i to bez odszkodowania. To wszystko może wkrótce stać się rzeczywistością, z jaką będę musieli zmierzyć się polscy przedsiębiorcy w stanie klęski żywiołowej. To tylko niektóre z rozwiązań jakie przewiduje projekt ustawy o ochronie ludności oraz stanie klęski żywiołowej z 31 sierpnia 2022r.
Projekt ustawy wprowadza dwa nieznane Konstytucji RP stany podniesionej gotowości: stan pogotowia, stan zagrożenia, a także zawarty w art. 232 Konstytucji stan klęski żywiołowej. W każdym z nich, w celu przeciwdziałaniu zagrożeniu, Premier lub minister może wyłączyć stosowanie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych. Od razu budzi to negatywne skojarzenia ze słynnymi zamówieniami na respiratory w stanie epidemii COVID-19.
Stan pogotowia może zostać wprowadzony, na 30 dni, (co nie wyklucza jego przedłużenia na kolejne okresy), przez wojewodę (w województwie) lub ministra do spraw wewnętrznych (w państwie) „jeżeli z uwagi na niekorzystne okoliczności wywołane działaniami sił natury lub działalnością człowieka, w tym wystąpienie lub możliwość wystąpienia sytuacji kryzysowej na określonym obszarze, zachodzi konieczność podniesienia gotowości organów administracji publicznej do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności”.
Stan zagrożenia może wprowadzić Premier na 30 dni: „jeżeli wprowadzenie stanu pogotowia jest niewystarczające do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności i konieczne jest podjęcie przez organy administracji publicznej dodatkowych działań oraz wprowadzenie ograniczeń, zakazów i nakazów obowiązujących podmioty ochrony ludności.”
W stanie zagrożenia jak również w stanie klęski żywiołowej, organy ochrony ludności (a więc m.in. wojewoda czy starosta) będą mogły wydawać przedsiębiorcom wiążące polecenia. Byłyby przekazywane w drodze natychmiast wykonalnych decyzji bez uzasadnienia, które nie wymagają formy pisemnej. Decyzja może być w formie ustnej, przez telefon, sms, ePUAP. Polecenia mogą dotyczyć wszelkich zadań z wyjątkiem m.in. czynności operacyjno‑rozpoznawczych, dochodzeniowo‑śledczych oraz czynności z zakresu ścigania wykroczeń i przestępstw. Wykonywanie poleceń będzie odbywać się na podstawie zawartej z organem państwowym umowy, ale w razie jej braku – organ nadal może wyegzekwować polecenie na drodze administracyjnej. Zrobi to także funkcjonariusz policji, straży granicznej, straży pożarnej czy wojsko.
W stanie klęski żywiołowej, w drodze natychmiast wykonalnego zarządzenia lub decyzji starosty lub wojewody, będzie można ograniczyć wolność działalności gospodarczej przedsiębiorcy poprzez m.in.:
– zawieszenie takiej działalności,
– nakaz lub zakaz jej prowadzenia,
– nakaz oddelegowania na swój koszt pracownika do dyspozycji organu,
– reglamentację towarów,
– zakaz podwyższania cen na towary lub usługi,
– nakaz stosowania ustalonych cen na towary i usługi,
– obowiązek opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych lub innych pomieszczeń,
– dokonanie rozbiórki i wyburzenia budynków lub innych obiektów budowlanych lub ich części,
– wykorzystanie, bez jego zgody, nieruchomości lub rzeczy ruchomych.
Ograniczenia te nie są jednak czymś nowym, gdyż taki sam katalog jest zawarty w obowiązującej ustawie o stanie klęski żywiołowej.
Za straty firmy spowodowane ww. decyzjami, projekt ustawy ogranicza prawo do odszkodowania. Obecnie, gdyby został ogłoszony stan klęski żywiołowej, przedsiębiorca mógł złożyć wniosek i otrzymać rekompensatę na podstawie decyzji wojewody i ustawy o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności, praw człowieka i obywatela. Jak dobrze pamiętamy, aby uniknąć takich rekompensat, rząd do walki z COVID-19 wprowadził stan epidemii, a nie stan klęski żywiołowej. Nowe przepisy przewidują uchylenie ww. ustawy w części dotyczącej stanu klęski żywiołowej, co spowoduje, że przedsiębiorca o odszkodowanie będzie musiał walczyć na drodze postepowania sądowego.
Projekt przewiduje dla firm nieoprocentowane pożyczki na wypłatę wynagrodzenia pracownikom oraz zwolnienia podatkowe. Udzielenie pomocy w stanie klęski żywiołowej przedsiębiorcy prowadzącemu działalność samodzielnie czy na inne cele m.in. na pokrycie bieżących kosztów, będzie niemożliwe.
Podsumowując, projekt ustawy wprowadza 2 quasi – nadzwyczajne stany, prawo wydawania przedsiębiorcom natychmiast wykonalnych poleceń oraz ograniczenie odszkodowania z tego tytułu. Planowane zmiany, wzorowane na rozwiązaniach przyjętych w stanie epidemii COVID-19, należy ocenić krytycznie, gdyż zmierzają do pozbawienia przedsiębiorców konstytucyjnych praw i wolności. Dzisiejsza refleksja brzmi: korzystajmy z konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej w jej aktualnym kształcie, póki jest jeszcze gwarantowana.